Het lijdensverhaal volgens Marcus II

“De laatste noten van ons filmproject zullen aan de einder nog hoorbaar zijn, terwijl we alvast even vooruitblikken naar het Passieconcert, ons volgend project. Dat wordt een met de hand geplukte fijne selectie van mooiste passiemuziek. Met uiteraard ook oog voor de verschillende evangelieën. Marc Van de Looverbosch verdiepte zich in de teksten”.

Van het Lijdensverhaal van Onze Heer Jezus Christus staan in het Nieuwe Testament vier versies: Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes. Ze lijken op mekaar maar zijn toch niet helemaal dezelfde. Dat zal je zelf al wel gemerkt hebben bij het zingen van de Mattheus- of Johannespassie van Bach. We hebben nu een poging gedaan om van die vier versies één Lijdensverhaal te maken. Gewaagd, want zowel theologen als exegeten zullen dat niet helemaal zuiver op de graat vinden. Tijdens de inquisitie kon je daarvoor op de brandstapel belanden.

Nochtans is het niet de eerste keer dat de vier evangeliën in een samenhangende tekst worden bijeengebracht. Dat heet in geleerde termen een diatessaron (een uit vier). Vanaf de 2^de tot de 5^de eeuw was zo’n diatessaron zelfs het standaard evangelie in de Syrische kerk. En ook in de Middeleeuwen bestonden er versies in de volkstaal. Het bekendste is het Luikse Diatessaron in het Middelnederlands dat in de tweede helft van de 13de eeuw geschreven is.  

Luik, Universiteitsbibliotheek 437, f. 1r: de proloog van het Luikse Leven van Jezus

De eerste drie boeken van het NT -Mattheus, Marcus en Lucas- dateren van ongeveer de jaren 60 en 70. Marcus zou de oudste tekst zijn. Die drie teksten vertonen redelijk veel overeenkomsten en worden dan ook de synoptische evangelies genoemd omdat ze in kolommen naast mekaar te vergelijken zijn. Johannes daarentegen is een buitenbeentje. Zijn tekst dateert van veel later en vertoont veel minder overlappingen.

Tot daar, wat hebben we er nu mee gedaan?

We beginnen enkele dagen voor het paasfeest in Jeruzalem wanneer de hogepriesters en farizeeërs een complot beramen tegen Jezus. En we eindigen wanneer Jezus in zijn graf wordt neergelegd. En doorheen die opeenvolgende taferelen hebben we alle details en alle verschillen samengevoegd.

De passage waarbij een vrouw een kruikje (vaas?)  met dure, geurende balsem uitgiet over het hoofd van Jezus vinden we zowel bij Mattheus, Marcus als Johannes. Alleen bij Johannes heet ze Maria en zalft ze er de voeten van Jezus mee waarna ze zijn voeten met haar haren afdroogt. In ons Lijdensverhaal wordt dat dan: “Ze goot dat kruikje over Zijn hoofd, zalfde er Jezus’ voeten mee en droogde die af met haar haren.” Of neem nu de intocht van Jezus in Jeruzalem: volgens Marcus en Lucas gebeurde dat op een veulen, Mattheus heeft het over een veulen van een ezelin en Johannes over een ezeltje. Compromis? Het veulen van een ezelin is dan in al versies juist. Om maar te zwijgen over hoeveel mantels er over dat dier of over de weg gelegd zijn enz.

Het bekende beeld waarbij jezus de voeten van zijn leerlingen wast, vinden we alleen bij Johannes. En dus nemen we dat ook over in ons Lijdensverhaal. In de Hof van Olijven wordt het oor van de knecht van de hogepriester eraf geslagen. Volgens Lucas raakte Jezus het oor aan en genas het. We volgen hier Lucas. Wat later kraait de haan wanneer Petrus Jezus verloochent. Bij Mattheus, Lucas en Johannes kraait de haan één keer, bij Marcus twee keer. Wij gaan voor het maximum.

Over de dood van Jezus lopen de versies ook uiteen. Bij Johannes zei Jezus: “Het is volbracht”. Daarop boog Hij het hoofd en gaf de geest. Volgens Lucas zei Jezus: “Vader in uw handen beveel ik mijn geest”. Na deze woorden stierf Hij. Marcus en Mattheus lopen parallel: Jezus zei: “Eloi (of Eli), Eloi, lema sabachtani”. Dat betekent: “Mijn God, Mijn God, waarom hebt Gij Mij verlaten?”. Hij slaakte een luide kreet of schreeuwde opnieuw luidkeels en gaf de geest.

Nog eentje om het af te leren. Waar is Jezus begraven? Johannes legt Hem in een nieuw graf in een tuin. Lucas in een graf in de rots uitgehouwen en Marcus en Mattheus rollen nog een steen voor de ingang. Wij concluderen: in een tuin in een nieuw graf in de rots uitgehouwen met een steen ervoor.

Tot slot wordt het Lijdensverhaal met respect voor de traditie in een moderne taal gebracht. Ingewikkelde passages met lange redevoeringen of theologische discussies laten we weg. Zodat iedereen, zowel de gelovigen als de ongelovige honden, het Lijdensverhaal beter zullen begrijpen.